Het is vrijdag 7 december en na een slechte nacht, niet wetend of mijn taxi naar het busstation geregeld was, zit ik nu in de bus naar Kampala, de hoofdstad van Uganda.
Ik had geen bevestig gekregen van Amos, dus in “vertrouwen” gewacht bij het hotel. En ja hoor, even voor 9 uur kwam een taxi … “heb ik nog tijd om geld op te nemen?"  Ik durfde het niet. Negen uur is negen uur? …….die bus wacht dus echt geen seconde op je; hoezo ‘African time’.
Om 10.10u. kwam de bus uit de richting van Gatuna, de grens met Rwanda. Afin, dan maar geld opnemen in Kampala waar mijn volgende taxi mij maar Kayunga zal brengen.
Het avontuur in Kabale bij de Pygmeeën is voorbij of eigenlijk begint het vanaf hier opnieuw! Hoe verder is de grote hamvraag.
Ik heb samen met Amos en Robert 5 centra bezocht.
Robert is een Mutwa, een pygmee en woont in een van de centra waar stappen gezet worden in vooruitgang, een centrum met een voorbeeldfunctie dus. Robert kan ook lezen en schrijven en zou zichzelf graag verder willen ontwikkelen wat op zich natuurlijk een goed idee is. Hij heeft zijn eigen gezin, huis en klein stukje land waar nu een schaap met jongen op loopt.  Hij is een grote steun voor Amos. 

Een terugblik. 

Amos en zijn organisatie Kadolha

Amos is een jonge man van rond de dertig jaar, gehuwd en vader van 3 kinderen waarvan een tweeling van 1 jaar. Opgegroeid als wees onder de hoede van de bisschop. Zeer intelligent, wilde zelf graag arts worden maar daar werd door de voogd anders over gedacht. Timmerman zou goed genoeg zijn. Toch heeft hij zich weten te ontwikkelen tot cultureel groepswerker en nu actief in zijn eigen onderneming, voor een deel nog in dienst bij de bisschop voor 3 dagen en in het bezit van een eigen stuk land. Daardoor heeft hij ook een voorbeeldfunctie en kan hij, naar zijn zeggen, daardoor ook veel kosten voor zijn organisatie ‘Kadolha’ en voor de Batwa betalen, waaronder bijvoorbeeld soms ziektekosten en/of vervoerkosten.
Hij woont in een klein gehuurd huisje in Kabale en zijn vrouw is vrijwilligster bij Kadolha. 

Kadolha is er voor de kwetsbaren in de stad Kabale

Kadolha is een ‘non-profit’ , ‘non-religion’ en ‘non-political’  organisatie. Amos heeft samen met zijn team initiatief genomen om de meest kwetsbaren in en rond de stad Kabale na te lopen en te zorgen dat ze kleine beetjes hulp krijgen. Het gaat om wezen en mensen met HIV/aids, maar ook ouderen die de zorg hebben voor soms een hele schare kleinkinderen waar de ouders door m.n. Aids zijn overleden.  Op dit moment bezoekt Kadolha maandelijks zo’n 37 huishoudens en stimuleert ze om elke maand hun (HIV/Aids) medicatie op te halen. Waar mogelijk wat bonen en groenten te telen en wat hij ook maar kan doen met weinig middelen.
Ik heb hier twee families bezocht waar in beide gevallen oma zorgt voor een schare kleinkinderen waar de ouders zijn weggevallen door o.a. Aids en waarvan veelal ook weer een of twee kinderen ook weer aids hebben of HIV positief. 
Van belang is dat zij elke maand hun medicatie halen en dat zij voldoende eten hebben. Medicatie zonder eten is een aanval op je maag. Ook hier is honger, armoede en stigma een grote last om erbovenop te komen.
Zou hier bv een actie van 8 € per week een oplossing kunnen bieden voor deze mensen? (zie het grote stappenplan).

Bezoek aan de Batwa centra

Bij het ene groep Batwa ben ik verrast over de vooruitgang, bij de ander teleurgesteld over hun miserabele situatie en gemis aan motivatie of liever gezegd, gemis aan kracht om echt iets meer van het leven te maken, om gewoonten te veranderen. De spiraal van de armoede verlamt de mens.
Pygmee centra worden uitgebuit door het toerisme, of liever gezegd door de touroperators.
Enige uitleg…

Het probleem van de Batwa

Deze bevolkingsgroep behorend tot de pygmeeën, die eeuwen lang leefden in volstrekte harmonie in het oerwoud van Rwanda, Congo en Oeganda. Omwille van het toerisme, gorilla bezoek varieert tussen 600$ in Oeganda en 1500$ in Rwanda, zijn de pygmeeën met geweld uit het oerbos verjaagd en aan de rand van het bos neergezet met een verbod om zich nog in het bos te bewegen. Een groot drama.  Hoe doe je dat als je dan op zo’n 2500 m hoogte op kale heuvels moet zien te leven?
Nu zijn er verschillen hoe sommige groepen zijn opgevangen….
In Rwanda, zo begreep ik, krijgen de Batwa, een huis en voedsel, soort van bed, bad en brood, zoals wij dat kennen bij de opvang van asielzoekers in Nederland door het COA.  Maar hebben verder weinig vrijheid, gevangen in regels en ‘goedheid’ van het land.
In Uganda, zo begreep ik nu, is er meer vrijheid en kans om wat meer van hun leven te maken…
Maar hoe doe je dat als er veel stigma, armoede, gebrek aan kennis, land en samenwerking is?
De centra die ik nu voor de tweede keer bezoek bestaat uit 10 groepen, verspreid langs de grenskant met Rwanda langs lake Bunyoni. Bergachtig gebied, grote heuvels zo’n 7500-8000 m hoog.
Deze groep is onder “de hoede gekomen” van een bisschop van de Anglicaanse Kerk en zijn dochter, gebundeld in een stichting African International Christian Ministry ( AICM), die o.a. een vocational (ambacht)school beheert.
Hun stichting heeft vele donoren voor zich weten te winnen en hierdoor heeft praktisch elke familie de kans gekregen om nu een echt huis te bewonen met aluminium dakplaten, een raam en een deur.  Het geraamte van stenen of stokken vlechtwerk met aarde er tussen moest men zelf bouwen.
Ook het beschikbaar maken van water behoort tot de zorg van deze stichting en hun donoren. Hier valt nog veel te verbeteren helaas.
Sommige groepen moeten 4 uur lopen, berg af en op,  voor ze een emmertje water te pakken hebben.  Dus voor mij soms onbegrijpelijk waarom dat water nu niet ‘dichterbij’ opgevangen kan worden in watertanks- reservoirs. 
Ik geef het ze te doen.
En dan kom ik met mijn ‘slimme’ plannen voor een toolkit voor zelfzorg, waar o.a. medicinale kruiden een onderdeel is. Hoe in Godsnaam thee te maken van kruiden die in water moeten trekken als je er eerst 4 uur voor moet lopen. Ik noem maar even een voorbeeld.

Maarten Bootsma heeft mij gevraagd om vooral op gebied van de gezondheidszorg mee te kijken naar het probleem van de Batwa. Na mijn bezoek in 2016 kwam ik op het idee om toe te werken naar een Toolkit voor zelfzorg en heb mij daarop gericht. Deze toolkit voor zelfzorg zou de Batwa en andere kwetsbare groepen kunnen helpen en stimuleren om meer eigen verantwoordelijkheid te dragen en eigenwaarde helpen te  ontwikkelen.  Middels een stappen- plan en door gesprekken, uitwisselen, en vanuit een doel naar een duidelijke vraag toe te werken ontwikkeling in gang helpen zetten met een leen systeem, slowly slowly stappen zetten om hun armoede te doorbreken? 

Het leensysteem houdt vooral in dat de geboden praktische hulp in vorm van goederen als een lening, een lease-afspraak wordt uitgegeven. Hierdoor hopen we dat de verantwoordelijkheid toeneemt.
Met ‘krijgt ‘ bijvoorbeeld een schaap, of een aantal kilo bonen die eigendom blijven van Maarten of van mij.  Alles wat dit schaap of deze bonen opleveren is voor de verzorger van het schaap of de boer die de bonen teelt. Daarmee kunnen eigen kansen vergroot worden. 
Hiermee wordt het streven om de gezondheidszorg te stimuleren feitelijk een streven om landbouw en veeteelt te stimuleren. Dit omdat hier een kans ligt om eigen economie te stimuleren.

Om meer over de Toolkit voor zelfzorg te lezen verwijs ik graag naar de flyer in een apart document: Omzien naar elkaar.

Agriculture is the key to health

Wat is het probleem, wat heb ik deze reis gezien?
Gebrek aan van alles. Gezondheid is een groot probleem.
Honger, geen geld voor eten, zieke kinderen, sterfte en een mysterieuze toename van miskramen, geen vervoer, niet beschikken over medicijnen, slechte toegang tot ziekenhuis. No money no cure.
Soms heeft men na uren lopen een centrum weten te bereiken op een, voor hen duur betaalde fiets of brommer taxi (boda boda). En dan kan het gebeuren dat men verwezen wordt naar een ander centrum. Hoe grappig is dat? Hadden ze geen medicatie? Probleem te gecompliceerd of gewoon geen zin om de “ vies, lui, stinkt ……. De gestigmatiseerde Batwa te behandelen?
Daar ga je met je wens tot leven!
Vaak begrijpen de Batwa niet goed, dat gezondheidzorg (consulten) gratis is, maar dat medicatie betaald moeten worden. 
Afhankelijkheid en armoede maakt je klein, onzeker, en brengt je tot aan een grens van je bestaan. Niet om het goed te praten, maar een slokje helpt je dan even uit de werkelijkheid. Alcohol is daardoor een groot probleem. Jammer, jammer, want dat kost ook geld. Maar de slimmeriken verkopen het in een soort groot suikerzakje, sterke drank hè! 50 tot 60%!

Geen land, geen werk, de verveling slaat toe. En als je geen boon hebt om op te kauwen…
Toch proberen de Batwa een maaltijd per dag te pakken te krijgen.
Hoe fiks je dat?
Of je hebt geluk dat je een stukje land hebt. Om plantgoed te hebben moet je niet alle bonen, of aardappels vanwege de honger opgegeten of verkocht hebben. 
Als er geld is kan er eventueel een stukje land gehuurd worden voor bijvoorbeeld een plantperiode. Hopend op een goede oogst! Dat geeft alweer een uitdaging.
Om de grond vruchtbaar te maken is het handig als je schapen of geiten hebt, alles wat die op het land achterlaten is mest waardoor de gewassen beter doen groeien. Heb je een boon om te eten of om te planten 
Of je gaat uit werken bij een ‘niet Batwa’, voor eten of een mager salaris, wat omgezet kan worden in voedsel. 
Of je hebt gewoon niets die dag. En dat is geen uitzondering, helaas.
Het kip of het ei verhaal.

Het vraagt dus nogal wat organisatie en doorzetten, slimheid en vertrouwen om geld te sparen. Ook plantgoed, schapen, bonen of het verkrijgen van wat land, en vooral ook de alcohol kunnen weerstaan. De village health teams  (VHT) en/of community teams  (CT) zijn dan belangrijk om met elkaar hier een plan te maken en elkaar in te bemoedigen, beschermen en aan te kunnen spreken.
Een steuntje of duwtje in de rug is dan niet verkeerd.
Maarten Bootsma, mijn partner in dit project volgt de Batwa al een aantal jaar en vroeg of ik iets kan helpen betekenen in dit verhaal van de Batwa. In 2016 ben ik er voor de eerste keer geweest onder de vleugels van de bisschop en zijn dochter. 

Op eigen kracht

Dit jaar heb ik besloten vooral op eigen kracht, samen met Amos en Robert verder onderzoek te doen en niet teveel te vertrouwen op de verhalen van het bisschoppelijke tweetal die m.i toch een aantal zaken ernstig anders benaderen  dan ik zou denken, helaas.

Ik heb dit keer mijn eigen research gedaan en had reeds wat vragen opgestuurd en tot mijn tevredenheid hadden Amos en Robert daar echt werk van gemaakt. Zo had ik bij de eerste meeting al helder hoe het er uit ziet op gebied van: VHT, CT, water, fruitbomen, land, wie had er al een lening gekregen op gebied van schapen, bonen, fruitbomen….
Hoe met HIV/aids, kinderen en aandoeningen, afstand tot water en health Centre, het aantal leden van de VHT’s. Ik heb dat mooi in een excell-schema kunnen zetten.

Bezoek aan een van de grootste centra, Rwamahano

Nu kan ik alles weer met eigen ogen zien, ik kan vragen stellen en alles te ervaren.
Waar zitten de groepen die vooruit willen en waar heerst het fatalisme… onvrede, machteloosheid.
Ik ben weer in het centrum geweest met de grootste aantal Batwa. Ik was daar eerder in 2016. Helaas, het scoort nog geen hoge ogen. Ik heb met ze te doen.
In 2016 waren we op bijna hoogste puntje van de wereld en stond ik naast het eerste veldje met aloë vera, wat Maarten had meegenomen om te planten. Het gebied waar deze Batwa wonen is groot, veel land tot hun beschikking. Het wrange hier is dat het oerwoud aan hun voeten ligt, hun thuis. Als je nu vertelt dat ze terug mogen is er geen twijfel; ze zullen hollend in het bos verdwijnen, terug naar huis!
Daarentegen is er veel boosheid, verdriet en ongetwijfeld een groot trauma. Van een omhullend bos naar kale heuvels/ bergen met gure wind, mist en regen. Het duurt even voordat de mist in de morgen is opgetrokken en de temperatuur langzaam oploopt naar tropische waarden.
Er waren nog steeds families die in strooien hutjes woonden en klaagden over honger en ziekte .
Toegang en afstand tot het health centre is een groot probleem.
Toen ik nu hier weer aankwam werd ik wederom verwelkomt en uitgenodigd om mee te gaan naar boven. Bij het begin van hun terrein bevinden zich een aantal huizen met daarin winkeltjes van niet Batwa met o.a. ja heus, ware café’s waar alcohol te koop is en waar de lege zakjes weggegooid op de grond liggen. Verleidelijk, die sterke drank dus.

Het weer was dreigend en terwijl we naar boven lopen begin het te regenen. We schuilden in de kerk, de school was helaas gesloten ivm vakantie. We zaten maar net of er kwamen allemaal mensen in de kerk en naïef als ik was, had ik niet gelijk in de gaten, dat zij niet voor “mijn“ bijeenkomst kwamen. Vooraan begon een man uitleg te geven over een of ander NGO project uit USA, waar mensen gesponsord werden voor uniform, schoolboeken en gezondheidzorg. Zij moesten dan wel een soort van geldinleg of contributie betalen. De vrouwen die binnen kwamen waren over algemeen goed gekleed en waren groter en anders……en ik vroeg mij dus af wat hier gaande was.
Een afgevaardigde van die club deed vurig zijn betoog en een voor een kwamen dus ‘niet Batwa’ naar voren om hun geld in te leggen.
We snelden ons naar buiten omdat er geen enkele Batwa binnen was en het ging over een andere samenkomst en dus niet voor mij.
Buiten in de regen, onder de overkapping van de kerk kon ik schuilen voor de regen en de anderen stonden in de regen hun verhaal te vertellen. Ik hoorde toe hoe het hen was vergaan met de bonen en schapen…..
Er was een enorme regenbui geweest die een aardverschuiving heeft veroorzaakt waardoor zowel bonen als ook mensen bedolven werden en er waren dus doden te betreuren. Weer een klap.
Bizar was ook de aanblik van het geheel, Batwa buiten in de regen, VHT en community teams die niet goed werken, geen water, geen eten, niets werkt er dus. 
Het was een lijst van vragen en wensen wat mijn denken verlamden. Zijn deze mensen wel te helpen, en hoe ……? 
Eén van de aanwezigen, oude Amos weet veel af van traditionele geneeswijzen en medicinale planten.
Schapen zijn belangrijk om hun land te bevruchten, dan bonen en dan… en dan….
De uitgeleende bonen van Maarten waren met de modderstroom verdwenen.
We maakten nieuwe afspraken: 1ste stap: omdat het gebied te groot is, worden er twee VHT en community teams georganiseerd. Als tweede beginnen met planten van traditionele kruiden en aanplanten van fruitbomen. 

De mensen liepen al de heuvel af, voordat het goed en wel afgesloten was; misschien wel wat teleurgesteld, dat ik geen gouden eieren bij mij had…
Toen we weer terug bij de huizen met de winkeltjes waren, zat iedereen netjes in een kring bij  de opgang naar boven, terwijl er grote kuddes schapen, geiten en koeien passeerden van ‘niet Batwa’. Er verscheen een flitsend type in een mooie jas op een boda (brommer)  en deed zijn verhaal.
Er was een bus met toeristen onderweg die de Batwa wilden bezoeken. Er moest dus gedanst worden.
Wij vertrokken, ik in ieder geval met een grote (droge) kater.
Amos en Robert vertelden later dat deze gasten een mooie tactiek hebben. In hun uitleg beloven ze bv 800.000 Ushilling, maar zij krijgen na uitvoering slechts 80.000. Het vooruitzicht van geld
(en dus Alcohol) maakt hongerig en minder kritisch. Ook zijn er geen of maar verdraaid weinig Batwa die enig idee van letters en cijfers hebben. De armoede en gebrek aan onderwijs houdt hen in de tang.
Samen met Amos en Robert hebben we hier de volgende stap besproken. Robert gaat er binnenkort twee weken heen en gaat het plan uitwerken. De Commissies moeten opnieuw gekozen worden, er moeten doelen worden gesteld, men moet elkaar verantwoordelijk maken en een plan opstellen wat men wil “met het toerisme”. Hoe kunnen hier eerlijke onderhandelingen plaatsvinden en wat gaat men met het geld doen wat dit oplevert, i.p.v. het merendeel verdrinken?

Met de te kiezen VHT en CT moet besproken worden en helder gemaakt worden wat er nu gebeurt. Hoeveel schapen hadden er al niet gekocht kunnen worden van al dat geld? En hoeveel kilo bonen? Ook de werkwijze van de ‘tourist boys’ helder krijgen en ze daar een plan op maken. Zoals dit nu gaat dat wil je toch niet? Ik ben benieuwd of het gaat werken.
Nu moet ik wel zeggen dat ik een heel goede indruk heb van Amos, die dus wel heel een goeie motiverende energie heeft.  Hij durft zijn nek uit te steken, werkt laagdrempelig, hij kan goed opschieten en weet de mensen hun naam en taal te spreken en vertelde zeker 1x per maand in elke groep op bezoek te komen. Ook komen zijn contact persoenen van de VHTeams regelmatig bij elkaar in Kabale.
Kansen genoeg om een en ander op orde te krijgen.  Maar duidelijk is dat zij het zelf moeten doen.

Na bezoek aan dit centrum door naar een dichterbij gelegen centrum waar de sfeer toch echt anders was. Betrokkenheid, en veel vooruitgang geboekt. Mensen zagen er verzorgd uit, mondig en leven in goede harmonie met non-Batwa. Bijvoorbeeld bij regen mogen ze water halen bij diegenen die tappunten hebben, anders is het 4 uur lopen, naar beneden, naar het meer, en met volle jerrycans weer terug omhoog klimmen. Ik red niet eens een paar trappen zonder naar adem te happen.
Ook delen ze samen de VHT met andere kwetsbaren, zoals armen maar ook mensen met HIV/Aids. Zij maken zich gezamenlijk hard voor vooruitgang.
Maar ook hier zijn veel problemen met gezondheid, toegang tot gezondheidszorg, transport, honger en gebrek aan geld. 
Waar onenigheid over ontstond was feit dat controle voor zwangeren en kinderen onder de 5 gratis is. Eventueel voorgeschreven medicatie moet wel betaald worden. De Batwa weten dit laatste dan niet, kunnen geen medicatie kopen en gaan er niet naar toe. Onwetendheid maakt onbemind. Zo zie je maar weer.
Maar probleem is natuurlijk nog niet opgelost, geld is toch gewenst, en hoe krijg je geld? Niet van die ‘muzungu’ (blanke) , tenminste niet als baar geld. Ook hier is weer de landbouw de sleutel tot gezondheid(zorg) en onderwijs:  Agriculture is the key to health and education!!
Zo wordt mijn betoog keer op keer, hoe organiseer je jezelf/elkaar en hoe maak je je leven tot een beter leven? En zeker waar: een beetje hulp is heel fijn.

Als slot reden een paar Batwa meiden met mij mee en zongen op de achterbank van de auto de sterren van de hemel. Een genot om naar te kijken en te luisteren.

Zo kan ik van elk bezocht centrum wel verhalen vertellen. Het is fijn te beseffen dat het mij weer is gelukt om hier naar toe te kunnen komen. Het is zo waardevol om te delen en om hier te mogen zijn. 
Mede dankzij gulle gevers kan ik nu voor elk centrum iets betekenen. Voor de een is er een eerste/nieuwe stap het vormen van VHT en CT en het maken van afspraken met elkaar, voor de volgende is het mogelijk om toch een aantal schapen te leen te geven; alles wat geboren wordt is voor hen zelf. 
Of bv hetzelfde systeem met bonen en/of aardappels (potatoes). Door het leensysteem blijft er  altijd iets over om weer te planten.  Er komt geld binnen, waardoor het soms mogelijk wordt om een stukje land te kunnen huren of zelfs te kopen en wat denk je van schoolgeld kunnen betalen voor je kinderen?

Traditionele kruiden

Voor de meeste centra is het toegankelijker maken van traditionele, geneeskrachtige kruiden een belangrijke stap. Dankzij het boek “ Traditional healing around Rwuenzori “, waar veel kennis is verzameld en opgetekend, kan er een goed plan gemaakt en uitgewerkt worden.
Robert gaat met de lijst die we gemaakt hebben, kijken welke planten er wel of niet aanwezig zijn, welke planten makkelijk ter plekke verkregen kunnen worden en waar meer moeite voor gedaan moet worden. Bijv. kopen in Fort Portal of opkweken. Ook zal niet alles het doen op de heuvels. De Aloë Vera op het moederveld bij een van de centra (opgezet op land wat de bisschop beschikbaar had gesteld) is verloren gegaan door een virus. Ook Aloë wil eerlijke beschutting.
Begrijpelijk dat ik zo’n type als Robert wil belonen met het betalen van een boda-rit of een paar bananen. Ook hij moet de moed erin houden. 
Hij woont in een groep met heel weinig land. Op elke cm staan bonen, groenten en de grond wordt goed benut.
Ze hebben schapen via het leensysteem van Maarten en ook dat werkt goed. Er is één schaap verkocht omdat iemand de kosten van ziekenhuisopname niet kon betalen. Die vrouw moet dit schaap terugbetalen door bv. bij anderen te gaan werken. Rond Kerst zou ze het hebben afbetaald. Het gaat dan toch om 130.000 Ush, zo’n € 35. Gelukkig dat er hier heldere afspraken over zijn gemaakt.
En dan besef ik mij natuurlijk heel goed in welke luxe-positie ik mij begeef. Ik heb makkelijk praten, ik huur een auto voor 150.000 USh. en laat mij rijden. Ik zou zelf (nog) niet durven rijden, en dan m.n. in de stad. Dat betekent dus ook een investering, maar ja, dat zijn ook ‘randvoorwaardelijke ’ kosten zullen we maar zeggen. 
Ook mijn verblijf, dit keer in een hotel in Kabale-town zijn kosten waar ik niet omheen kom.

Verschil tussen arm en rijk wordt groter en lastiger. En als ik bedenk hoeveel geld er niet voor ontwikkelingswerk  en -projecten wordt binnengehaald…. Dan schaam ik mij soms dat ik daar deel van uitmaak, maar behalve de kosten voor verblijf en vervoer gaat het geld van de gulle gevers regelrecht naar de volgende stappen die gezet gaan worden voor de Batwa, een kwetsbare groepen mensen. 
Dat ik aangereden ben door een fietser en een lelijke smak heb gemaakt in de hoofdstraat van Kabale vergeet ik maar weer snel. Het had erger gekund, zoals bv bril  kapot, spullen gestolen, gebroken ledematen…. Gelukkig niets van dit alles, Amos en Oscar waren gelukkig bij me en raapten mij iets te snel op, maar het is goed gekomen. Wat schaafwonden als lijflijke herinnering aan 2018, het jaar dat ik weer in Uganda was.
Helaas zit er nu geen bezoek in naar het noorden, naar Gulu, jammer, maar wellicht next time.

Morambo, het centrum met moddervisjes

Mijn laatste dag op bezoek in het veld was er ook een met een uitdaging…
De weg zou te slecht zijn om geheel met de auto te doen, dus Amos reed op de motor achter mijn gehuurde auto aan.
Het verlaagde wel de prijs van 220.000 naar 150.000us, plus benzine in de motor natuurlijk. Ook deze rijdt niet op water.
Via de grens met Rwanda namen we de weg de bergen in. Als je denkt dat je er bent…  komen er weer een paar afdalingen en  weer nieuwe haarspeldbochten. Na ruim twee en half uur met de auto ben ik uitgestapt en zijn we verder gegaan bij Amos achterop op de motor.
De natuur is overweldigend, alle heuvels bedekt met bonen en groenten, potatoes. Een mooi schouwspel van al die lapjes grond waarvan ik zou wensen, dat de Batwa die ook hadden.
Zicht op het Bunyoni-meer. Ik voel mij op het dak van de wereld. Ongelooflijk mooi!
De leider van dit mudfish centre (moddervis), zoals ik dit centrum noem,  is een goed man. Hij zal ongetwijfeld ook van een glaasje houden, maar alles ziet er goed uit. Zij hebben schapen,  bonen, water uit het meer, hebben een enthousiast VHT en CT en werken goed samen ook met    “niet Batwa” . Zij verbouwen aardappels op een groot veld; ook is er een aloë veldje.  Zij maken souvenirs en hebben een voorouderlijke huisje om vroeger te gedenken. De ouderen vertellen minstens 1x per maand verhalen aan de kinderen. Dit centrum gun je met heel je hart de volgende stap.
Zij hadden natuurlijk ook hun vragen, maar dit zijn van een andere orde dan bij de groepen die nog niet zover zijn. Een radio om het nieuws te volgen, en licht op zonnepaneeltje zodat er wat gelezen kan worden voor kinderen die naar school gaan. Deze vragen geven gelijk een veel meer vooruitstrevend beeld. Was echt fijn om hier te zijn. 
Er werd voor mij gedanst en zingend gebeden. Daarna gingen we verder, op de motor.  De weg erbarmelijk slecht! En toen ging het regenen. Oef, billen samenknijpen en vooral muisstil zitten. Amos reed voorzichtig, dat gaf wel vertrouwen maar één verkeerde beweging zou een glijder kunnen veroorzaken. Met de afgrond meestal rechts van mij…. 

In het volgend centrum, Mokambo,  troffen we eigenlijk alleen maar kinderen, een groep was uit werken, spitten, een tweede groep was in een meeting met dochter van….
Amos was zo vriendelijk om het reisspelletje  “ mens erger je niet”  tevoorschijn te halen en zelf op zoek te gaan naar enkele volwassenen. Dus zat ik met zo’n 20 hoestende en proestende kinderen die aan mij kleefden, “ mens erger je niet” uit te leggen door het gewoon maar te doen. Het tellen in het Lingala ging duidelijk beter dan het Engels. Maar goed, het spel uitspelen lukte echt niet. Andere kinderen waren aan het hinkelen, door lijnen in de natte aarde te trekken. Grappig om te zien. Spelen met niks, dat is een ware kunst.
Het groepje huizen ligt aan elkaar geplakt, bijna geen tuintjes ertussen, alleen looppaadjes. En dan klimmend. Wat zijn wij verwend met plat wonen. Ik ben drie keer onderuit gegaan, ondanks de stok die ik had gekregen en ik zat dus onder de rode modder.
De oudere die mij nog even kon groeten was wel blij mijn neus te hebben gezien. In dit centrum zou een eerste stap gezet kunnen worden. 
Een andere man die even meekwam bleek van Isunga (een ander Batwa centrum)te zijn en de eerste mutwa die zelf land heeft weten te kopen. Super klonk dat, tot ik later hoorde dat hij vooral andere Batwa op zijn land aan het werk heeft gesteld en eigenlijk benadert dit de term uitbuiten, volgens Amos. Tja dat klinkt dan weer minder.
Ook blijkt dat centrum uitgebuit te worden door de toeristen, door de slechte betaling en alcohol gebruik nadien. Ik heb het maar even zo gelaten.
De weg terug was een hele uitdaging, in de volle regen op de motor op die bergweggetjes. Billen bij elkaar en muisstil achterop .…..maar gelukkig veilig en wel de auto op afgesproken plaats weer aangetroffen en we konden terug.
Goed en wel in het hotel aangekomen en de chauffeur nog een extra’tje gegeven voor kerst ….. belde Amos. Hij stond met de motor bij de grensplaats Gatuna met pech. Of de chauffeur kon komen met een monteur, dat zou goedkoper zijn dan daar laten maken.
Mazzel dus daar…. Weer een engel….
Motor is opgehaald en in Kabale gemaakt, ik 120.000 USh. lichter.
Amos blij want het is niet zijn eigen motor. Hij had al een paar keer gevraagd om een service  beurt, maar dit werd door zijn baas genegeerd. Nu was olietekort de grote boosdoener. Ik kan er van alles van vinden, maar ik ben vooral blij dat ik niet daar midden in de bush moest slapen of lopen… Het kost een paar centen.

Hiermee zat het veldwerk erop en was het nu een klus om alles op een rij te krijgen en te kijken welke stappen gezet kan worden. Wat is de volgende of de eerste stap die gezet kan worden?
Hoe kan ik zoveel mogelijk doen met het geld wat ik tot mijn beschikking heb. Wie verdient een extra en hoe ga ik dat inzetten. Sinterklaas ben ik niet en moet ik ook niet willen spelen. 
Maar wie kan wel beloond worden?
Het is fijn dat Amos hier een grote hulp is, vertaalt alles en durft zijn nek uit te steken. Riskeert zijn baan kwijt te raken als men hem dwars willen zitten….
En dan het leensysteem, ik hoop van harte dat dit duidelijk is vertaald en/of uitgelegd.
Het is het systeem wat Maarten heeft ingesteld.

Gezondheidssysteem in Uganda

Het hele gezondheidssysteem in Uganda is in beginsel goed georganiseerd. Het is daarbij belangrijk dat men doet waar men voor betaald worden en deze zorg met hun hart doen. En daar mankeert het nogal eens aan. 
Het nationaal plan voor TBC maar ook voor HIV/Aids is goed opgezet en werkt in principe. Men houdt een goede administratie bij en zegt alle gevallen adequaat te volgen.
Privéklinieken zijn i.p. goed georganiseerd maar werken alleen tegen betaling van harde munten.
Het staatsorgaan is afhankelijk van wie er werken, met welk hart er gewerkt wordt en of de verleiding tot corruptie weerstaan kan worden. Ik hoef je het antwoord niet te geven, Helaas. 

Het grote stappenplan

De volgende dag heb ik met Amos en Robert de bezoeken aan de groepen Batwa besproken en gekeken waar en welke stappen gezet kunnen worden, en waar het geld voor dit project aan besteed kan worden.
 Ze waren het grondig met mij eens dat er beloofd en ook herstart moest worden. Geen VHT? Dan eerst dat. Ook het beginnen met de traditionele, geneeskrachtige kruiden is een begin. Niet alle kruiden zijn beschikbaar maar het zou al een hele stap zijn, dat was immers hun eigen gezondheidscentrum, toen ooit in het bos.  Robert gaat daarmee aan de slag, wat is er en wat wordt gemist.
En ook moet gekeken worden waar bv het uitlenen van schapen, bonen, aardappelen kan starten of uitgebreid worden.
Het wordt dus een soort van stappenplan:

• Aanwezigheid van  VHT en CM met heldere doelen.
• Aanleggen van veld met traditionele kruiden, evt in een centrum een moederveld aanleggen.
• Leensysteen van bonen- schapen – aardappelen
• Spaarsysteem in de groep
• Maandelijks volgen en stimuleren, uitwisselen, en trainen van de VHT en CT
• Toegang tot gezondheidscentra en uitnodigen van Gezondheidscentra bij de Batwa.
  In later stadium, al naar gelang het plan werkt kan er gekeken worden naar vervoersproblemen enz.
• Het onderzoeken of het programma van eight world/ 100 weeks of give directly ingezet kan worden voor kwetsbaren en armen. Hier gaat het om het geven van geld, bv elke week € 8 betalen gedurende 2 jaar waar zonder vooraf gestelde voorwaarden gebruik van gemaakt kan worden. Dit wordt betaald via mobile money. De ervaring elders is er. Er wordt vooruitgang geboekt op gebied van scholing voor o.a. kinderen, gezondheidszorg, economische vooruitgang door het opstarten van kleine bedrijfjes.

Amitieus?

Mijn verhaal heb ik geschreven in een 8 uur durende hobbelende busreis op weg naar Kampala. Lang leve mijn iPad en opladers en powerbanks. 

Het was weer een hele belevenis.
Ambitieus? Jazeker, Belangrijk om doelen in het vizier te houden, die houden je gaande. Dus ik ga door  met Amos en zijn team.
Ik zie een integere en bekwame man die zijn hart op de goede plek heeft, zijn nek durft uit te steken en een prettige manier heeft om mensen aan te spreken, overal hartelijk begroet wordt waar hij ook maar komt en ook humor heeft.  Dus die staat.  Hij weet zijn team daarin te bemoedigen en te motiveren.

En wie weet met jou? 
Ik ga dit jaar graag weer naar Uganda om volgende stappen te kunnen zetten.
Maarten vertrekt in januari 2019 oa naar de Pygmeeen, waardoor we 2x per jaar een stimulans kunnen zijn voor een kwetsbaar volk.

Alle hulp voor dit project is natuurlijk van harte welkom. Dit kan via de Stichting Bondeko ovv KICK –Uganda – Batwa op rekeningnummer NL02INGB0005467583   

Mijn verhaal heb ik geschreven in een hobbelende bus, lang leve mijn iPad en opladers. 
Het was weer een hele belevenis.